Κυριακή 26 Φεβρουαρίου 2017

Εθιμα των Αποκρεών




Κάτι αλλαγές, άλλες ευχάριστες και άλλες όχι τόσο και έχω καιρό να πω για τα Θρακιώτικα έθιμα…
Σήμερα λοιπόν, Κυριακή της Τυρινής κάνουμε τα «συγχώρια». Όλοι οι πιστοί μετά τον εκκλησιασμό ζητούν συγγνώμη από τον διπλανό τους, οι μικρότεροι γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι συγγενών και φίλων για να φιλήσουν το χέρι των μεγαλύτερων λέγοντας: «Συγχωρεμένα όσα είπαμε, καλή σαρακοστή» και να πάρουν την ευχή τους.  Έτσι με καθαρή ψυχή, μπαίνουμε στην σαρακοστή και ετοιμαζόμαστε για το Πάσχα…
Παλιότερα, έμενε όλη η οικογένεια μαζί με τους παππούδες στο ίδιο σπίτι, οι ηλικιωμένοι περνούσαν σε σχοινί τον παραδοσιακό χαλβά της περιοχής μας και ενα αβγό, το σήκωναν ψηλά και τα παιδάκια, πηδώντας όσο πιο ψηλά μπορούσαν έπρεπε να δαγκώσουν το κομμάτι τους. Λέγοντας "Χασκα και Πάσχα" δηλαδή με ένα αβγό κλείνουμε το στόμα και με το αβγό ανοίγουμε το στόμα την μέρα της Ανάστασης.

Σήμερα όμως κάνουμε και τον «Μπέη» ή «Κιοπέκ Μπέη», τελείται στις περιοχές Διδυμότειχου, Ορεστιάδας και Τριγώνου, την περιόδο της Αποκριάς με διάφορες παραλλαγές.
Ο χαρακτήρας του εθίμου έχει ρίζες και συγγένειες στη Διονυσιακή Λατρεία, (όπως και το έθιμο του Τρύφωνα που σήμερα γιορτάζεται μόνο στα Δίκαια του Έβρου που σας έχω πει σχετικά), γιατί το κρασί κατέχει σημαντική θέση στην όλη τελετουργία.
Η έναρξή του τοποθετείται γύρω στα 1565, όταν μετά από πάρα πολλά χρόνια χηρείας της Μητρόπολης Διδυμοτείχου, τοποθετείται Μητροπολίτης ο Σωφρόνιος Β΄. Την ίδια εποχή  ήταν σε μεγάλη έξαρση ο εξισλαμισμός των χριστιανικών πληθυσμών της Θράκης και ιδιαίτερα αυτών των πληθυσμών που βρίσκονταν στα καμποχώρια του Ερυθροποτάμου και του Άρδα. O Σωφρόνιος αντέδρασε άμεσα και μαζί με τους συνεργάτες του, μεταξύ των άλλων μέτρων που πήραν, σκάρωσαν και αυτό το έθιμο. Έτσι κατάφεραν να ξεγελάσουν τον κατακτητή και να σώσουν την κατάσταση.
Ο Μπέης ή Βέης ήταν ανώτερος διοικητικός τίτλος στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Η λέξη προέρχεται από την τουρκική "μπέγι" που σημαίνει νους, και κατά γράμμα "ιθύνων νους" και σε επέκταση ηγεμόνας, μέγας, άρχοντας. Ο τίτλος αυτός ήταν ανώτερος του Εφέντη (κύριος) και κατώτερος του Πασά, απαντώμενος επίσης και ως "Μπέη-εφέντη". Δίδονταν επίσημα σε ανώτερους αξιωματούχους, στα τέκνα των Πασάδων καθώς και σε ξένους ανεξαρτήτως θρησκεύματος.
Η συντροφιά του Μπέη αποτελείται από φιγούρες σαν ένας ιδιόμορφος θίασος που ασχολείται με την κοινωνική σάτιρα.

Ένας άντρας ντυμένος γυναικεία είναι  η γυναίκα του Μπέη, η μπέϊνα με το μωρό στην αγκαλιά  και ακολουθεί ένας ολόκληρος θίασος μασκαρεμένων με τους σωματοφύλακες του, το Σείζη τον υπασπιστή του, τη γκαστρωμένη χωριανή, τον Κατή το δικαστή, τον κομπογιανίτη γιατρό,  το γύφτο, τον αστυνόμο, την τσιγγάνα, τον εισπράκτορα, το γραμματέα, τον αρκουδιάρη με την αρκούδα του κ.λ.π. Με τη «γκαστρωμένη» χωριανή στη συντροφιά του Μπέη  π. χ.  ο κόσμος έβρισκε την ευκαιρία να φωνάξει αυτό που έκρυβε μέσα του: «Άϊντι κι καλή λεφτεριά!!!» εννοώντας παράλληλα με το ξεγέννημα της γκαστρωμένης και τη λευτεριά του γένους.
Ο Μπέης λοιπόν με την ακολουθία του, καθώς και όσους θέλουν να ακολουθήσουν μέσα στο χωριό, γυρίζει από γειτονιά σε γειτονιά μαζεύει τον υποτιθέμενο "Φόρο εισοδήματος" που πλήρωναν παλιότερα οι Έλληνες υπόδουλοι.
Σε κάθε αυλή η νοικοκυρά κερνάει όλη τη συνοδεία με κρασί (ή ούζο), μεζέδες και γλυκά, και ο νοικοκύρης προσφέρει τον Φόρο. Ο "φόρος" αυτός μεταφράζεται σε χρήμα και στάρι. Αφού δοθεί στον Μπέη το δοχείο με το στάρι εύχεται, "καλή σοδειά και καλή προκοπή" και συνεχίζει το γύρισμα του χωριού. Οι σπιτονοικοκυρές προσφέρουν διάφορα κεράσματα, πουκάμισα και πετσέτες στο Μπέη και τη συνοδεία του.
Όταν βρεθούν στο σπίτι κάποιου που είναι μασκαρεμένος στη συνοδεία του Μπέη, τότε γίνεται το πάντρεμα, το στεφάνωμα αυτού με τη Μπέϊνα . Αν «τραυματιστεί» κάποιος από το «ξύλο» της Μπέϊνας τότε τρέχει ο νοσοκόμος με μια μεγάλη σύριγγα να τον γιατρέψει…
Οι σωματοφύλακες επιθεωρούν τις αποθήκες και τα γεωργικά εργαλεία του σπιτιού και αν δεν τα βρουν εντάξει τιμωρούν το νοικοκύρη με καλίβωμα και πρόστιμο. Με πρόστιμο επίσης και ξύλο τιμωρούν και όποιον τολμήσει να πειράξει το μωρό της Μπέϊνας, η προσπαθήσει να κλέψει τη γυναίκα του Μπέη.

Από το σπίτι του Μπέη φεύγουν όλοι μαζί και κατευθύνονται στην πλατεία. Εκεί ο Μπέης εκφωνεί έναν πανηγυρικό και έντονα σατυρικό λόγο, με ευχές και πολλά υπονοούμενα για την γενετήσια πράξη. Έπειτα ο Μπέης αρχίζει να μετρά το χωράφι για να "κόψει καπάκι" το πόσο κοστίζει δηλαδή και φυσικά πάντα «κλέβει». Μετά βάζει στο ζυγό του ξύλινου αλετριού, τους αράπηδες. Το όργωμα έχει αρχίσει. Οι αράπηδες κάνουν "νούμερα", λιποθυμούν, ξεφεύγουν και τρέχουν ν’ αποφύγουν το μαρτύριο, ο γιατρός και η νοσοσκόμα τους δίνουν γιατροσόφια και συνεχίζουν...
Ακολουθεί η σπορά. Ο Μπέης σπέρνει με το χέρι, με τη συνοδεία των Φρουρών του και του έφορα. Το έθιμο ορίζει πως κάποιος πρέπει να προσπαθήσει να κλέψει το δοχείο που έχει το σιτάρι και να το πετάξει ψηλά. Αν το δοχείο αναποδογυριστεί κατά την πτώση του, η χρονιά θα ‘ναι ανάποδη, αν όμως πέσει κανονικά η σοδειά θα πάει καλά.  Η Μπέϊνα πετάει το παιδί της ψηλά για να μεγαλώνουν έτσι τα σπαρτά.

Μετά τη σπορά σειρά έχει ο θέρος. Το θέρισμα γίνεται με δρεπάνια, από τους κουρουτζήδες, στο τέλος ξαπλώνονται ο ένας πάνω στον άλλο και σχηματίζουν την θημωνιά (στίβα από δεμάτια). Αφού θεριστεί το στάρι ακολουθεί το αλώνισμα με τον παραδοσιακό πάντα τρόπο. Το αλώνισμα γίνεται με τη «ντουκάνα» (ξύλινο εργαλείο που έχει πάνω του καρφωμένες χιλιάδες πετρούλες και όταν σέρνεται στ’ αλώνι ξεχωρίζει το στάρι από τα στάχυα). Η «ντουκάνα» σέρνεται από ζώα, στο έθιμο όμως απ’ το γύφτο και τη γύφτισσα, για να γίνει εμφανής η εκμετάλλευση του ανθρώπου ειδικά του υπόδουλου Έλληνα.
Έτσι κλείνει ο κύκλος των γεωργικών εργασιών. Αυτό το έθιμο βέβαια έχει συμβολικό χαρακτήρα, εκτός από μια ευκαιρία να περάσουν καλά οι υπόδουλοι Έλληνες , σε μια άλλη διάσταση το έθιμο δείχνει και τα μαρτύρια, το θάνατο και την αναγέννηση.  Στο τέλος όλοι χορεύουν και τα χρήματα του «Μπέη» μοιράζονται στις φτωχές οικογένειες. Για να ανακυρηχθεί ο Μπέης της επόμενης χρονιάς τοποθετούν μέσα σε ένα μεγάλο καρβέλι ψωμί ένα νόμισμα και σε όποιον πέσει το κομμάτι του ψωμιού που θα έχει το νόμισμα θα είναι ο Μπέης της επόμενης χρονιάς.


Καλή σαρακοστή σε όλους…

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

περιμένω τα σχόλια και τις παρατηρήσεις σας..